အိုဝယ်လ်ေူပာတဲ့ူမန်မာူပည်�(အပိုင်း ၅)

ူမန်မာလိုတတ်သော စာရေးဆရာမ အမ်မာ လာကင်၏ Secret Histories (လ္တွြိႛဝြက်သမိုင်း) စာအုပ်မဵကိံြာဖုံး။ ပုံဋ္ဌကီးုကည့်လိုလ္တွင်။

လေလိြင်းထဲကစာအုပ်စင်

ယခု အိုဝယ်လ်ေူပာတဲ့ူမန်မာူပည် အပိုင်း ၅ နိဂုံးပိုင်းမြာ မော်လ္ဘမိြင်က အိုဝယ်လ်ရဲ့အမဵြိးတေအြေုကာင်းနဲႛ အိုဝယ်လ်ေူပာတဲ့ အာဏာရြင်စနစ် မဵက်မြောက်ခေတ် ူမန်မာူပည်မြာ တြေႚိံိုင်ပုံကို တင်ူပပၝမယ်။ ဂေဵာ့ခဵ်အိုဝယ်လ်ရဲ့ အဖိုးရဲ့ ဖခင်ူဖစ်သူ ူပင်သစ်အမဵြိးသား ဂဵီ-အီး-လီမော်ဇင်း (G.E. Limouzin)ဟာ အောက်ူမန်မာူပည်ကို အဂဿလိပ်သိမ်း္ဘပီး မုကာမီ ၁၈၂၆ မြာ မော်လ္ဘမိြင်ကိုရောက်လ္ဘာပီး သစ်သဘေဿာဆောက်တဲ့ လီမော်ဇင်းကုမဍ္ဎဏီကို တည်ထောင်ပၝတယ်။ မင်္စတာ လီမော်ဇင်း ၁၈၆၃မြာ ကြယ်လြန်တော့ မော်လ္ဘမိြင်မြာ ္ဘဗိတိသ္တွ၊ ူပင်သစ်၊ ဂဵာမန်၊ အမေရိကန်၊ အာမေးနီးယား၊ အ္ဋိံိယနဲႛ တ႟ုတ်ကုန်သည်တြေ ရြိနေပၝ္ဘပီ။

မင်္စတာလီမော်ဇင်းမြာ သား ၂ ယောက်ရြ္ဘိပီး တဦးက ဂေဵာ့ခဵ် အိုဝယ်လ်ရဲ့အဖိုး ဖရန်ႛခ် လီမော်ဇင်း (Frank Limouzin)ပၝ။ ပန်းခဵီနဲႛ သီခဵင်းဆို ဝၝသနာပၝသူအူဖစ် မော်လ္ဘမိြင်က ိံိုင်ငူံခားအသိုင်းအဝိုင်းမြာ လူသိမဵားပၝတယ်။ ဖရန်ႛခ် လီမော်ဇင်း အိမ်ထောင်ကဵ္ဘပီး သားသမီး ၉ ယောက် ထြန်းကားပၝတယ်။ ဒီအထဲမြာ ဂေဵာ့ခဵ်အိုဝယ်လ်ရဲ့ မိခင် အိုင်ဒၝ မေဘယ်လ် လီမော်ဇင်း (Ida Mabel Limouzin)လည်း ပၝဝင်ပၝတယ်။ အဖြားူဖစ်သူကြယ်လြန်္ဘပီး တိံြစ်အုကာ ၁၉၂၆ မြာ ဂေဵာ့ခဵ်အိုဝယ်လ် မော်လ္ဘမိြင် ပုလိပ်႟ုံးခဵြပ်ကို ရောက်ရြိသြားပၝတယ်။ ဒၝပေမဲ့ သူရောက်သြားခဵိန်မြာ မော်လ္ဘမိြင်ဟာ အရင်လို အရေး မပၝတော့ပၝဘူး။

ရန်ကုန်္ဘမိြႚတော်ကိုသာ ဦးစားပေးုကတဲ့အတြက် မော်လ္ဘမိြင်ဟာ စီးပြားရေး အခဵက်အခဵာမဟုတ်တော့ဘဲ အ္ဘငိမ်းစားယူတဲ့ ္ဘဗိတိသ္တွအမထြမ်းတြေ အေူခခဵရာနေရာ ူဖစ်လာပၝတယ်။ အိုဝယ်လ်ရဲ့ဘိုးဘေး လီမော်ဇင်းတြေ နေထိုင်ရာလမ်းကတော့ “လိမ္ထော်စင်” လမ်းအူဖစ် မော်လ္ဘမိြင်မြာ အခုအထိ ရြိနေတုန်းပၝပဲ။ စာရေးဆရာမ အမ်မာ လာကင် (Emma Larkin) ဟာ မော်လ္ဘမိြင်က ခရစ်ယာန် ဘုရားကေဵာင်းတေကြိုလည်း သြားရောက် စုံစမ်းပၝတယ်။ ဘုရားရြိခိုးကေဵာင်းတခုမြာတော့ ဂေဵာ့ခဵ် လီမော်ဇင်း (George Limouzin) ဆို သူကို ၁၈၆၀ စက်တင်ဘာ ၃၀ ရက်နေႛမြာမြေးဖြား္ဘပီး ရက်သတ္ဇ ၇ ပတ်အုကာမြာ ကင်ပြန်းတပ် ရေဖဵန်းမဂဿလာ ကဵင်းပေုကာင်း ဖော်ူပတဲ့မြတ်တမ်းကို တြေႚခဲ့ရပၝတယ်တဲ့။

ကလေးရဲ့ဖခင်က ယူဂဵင်း လီမော်ဇင်း၊ မိခင်က မစိုးလိုႛ ဖော်ူပတာကိုုကည့်ရင် ယူဂဵင်း လီမော်ဇင်းဟာ ဂေဵာ့ခဵ်အိုဝယ်လ်ရဲ့ ဦးလေး ူဖစိံိုင်ပၝတယ်။ မစိုးကတော့ ယူဂဵင်းလီမော်ဇင်းရဲ့ အပေဵာ်မယား ူဖစ်ပုံရပၝတယ်။ ဘယ်လိုပဲူဖစ်ူဖစ်၊ အိုဝယ်လ်ရဲ့ ဦးလေးတဦးဟာ ူပင်သစ်-ဗမာကူပား ူဖစ်တာမိုႛ ဗမာသြေးပၝတဲ့ ဝမ်းကြဲတေရြြိမြာ သေခဵာပၝတယ်။ ူမန်မာူပည်ဟာ ကူပားအတော်မဵားတဲ့ နေရာူဖစ်ပၝတယ်တဲ့။ အဂဿလိပ် ိံြစ်ပေၝင်းမဵားစြာအုပ်ခဵြပ်ခဲ့တဲ့ အ္ဋိံိယမြာတောင် ူမန်မာူပည်လောက် ကူပားမမဵားဘူးလိုႛ သိရပၝတယ်။ ဗမာအမဵြိးသားကို ိံြိမ်္ဘပီးဆက်ဆံတဲ့ အဂဿလိပ်ဟာ ဗမာအမဵြိးသမီးကိုတော့ လက်ပြန်းတတီး ဆက်ဆံလေ့ရြိတယ်လိုႛ ဆိုပၝတယ်။

အဂဿလိပ် ကိုလိုနီအစိုးရက ူမန်မာူပည်ကို သြေးစုပ် ခေၝင်းပုူံဖတ်တယ် ဆိုတာဟာ လက်ရြိဗမာအစိုးရ အိပ်နေသလောက်ပဲ ရြိတယ်။

ကိုလိုနီအုပ်ခဵြပ်ရေးစတဲ့ အစောပိုင်းကာလမြာ အပေဵာ်မယားထားတဲ့ အဂဿလိပ်အမထြမ်း မဵားလြန်းလိုႛ သူတိုႛနဲႛရတဲ့ အဂဿလိပ်-ဗမာကူပားလေးတေကြို ကိုလိုနီအစိုးရက ပညာသင်စရိတ် ထောက်ပံ့ပၝတယ်။ ဂေဵာ့ခဵ် အိုဝယ်လ် ူမန်မာူပည် ရောက်သြားခဵိန်မြာတော့ ဒေသခံအမဵြိးသမီးကို အပေဵာ်မယားလုပ်တဲ့အကဵင့်ကို စြန်ႛလြတ်ဖိုႛ အစိုးရအမထြမ်း အဂဿလိပ်တေကြို ႌြန်ုကားထား္ဘပီး ူဖစ်ပၝတယ်။ ဒၝပေမဲ့ အိုဝယ်လ်မြာ အပေဵာ်မယား ရြိ မရြိ မသိံိုင်ပၝဘူး။ ဗမာအမဵြိးသမီးအေုကာင်း အိုဝယ်လ်ေူပာတာကို ုကားဖူးသူဆိုလိုႛ စာရေးဆရာ ဟာ႟ိုလ်ဒ် အက်တန် (Harold Acton) တဦးတည်းသာ ရြိပၝတယ်တဲ့။ ဗမာအမဵြိးသမီးတြေ သိပ်သဘောကောင်းတယ်လိုႛ အိုဝယ်လ်က ေူပာလေ့ရြိပေမယ့် ကိုယ်ထိလက်ရောက် ပတ်သက်ပုံမရဘူးလိုႛ ဆိုပၝတယ်။ စာဖြဲႚထားတာလောက်ပဲ ရြိပၝတယ်တဲ့။

မော်လ္ဘမိြင်မြာ တာဝန်ကဵတဲ့အခဵိန်မြာ ကိုလိုနီလက်နကိံိုင်ငံမြာ အမထြမ်းရတာကို အိုဝယ်လ် စိတ်ကုန်လာပုံရပၝတယ်။ ကိုလိုနီအင်ပၝယာ တည်္ဘမဲရေးအတြက် မလုပ်ခဵင်တဲ့အလုပ်တြေ လုပ်နေရတာကို လိပ်ူပာမသန်ႛ ူဖစ်လာပုံရပၝတယ်။ အိုဝယ်လ်က ္ဘဗိတိသ္တွအင်ပၝယာဋ္ဌကီးကို မကေဵမနပ်ူဖစ်နေသလို ူမန်မာူပည်သားတေကြလည်း အိုဝယ်လ်ကို မကေဵမနပ်ူဖစ်နေုကတယ်လိုႛ မြတ်တမ်းရေးထားပၝတယ်။ နောက်ဆုံး ကသာကိုေူပာင်းရတဲ့အခၝမြာတော့ ပုလိပ်အရာရြိလုပ်သက် ၅ ိံြစ် ရြိန္ဘေပီမိုႛ ကိုလိုနီအာဏာရြင်စနစ်ကို အတော့ကို စက်ဆုပ်႟ြံရြာန္ဘေပီ ူဖစ်တဲ့အတြက် ကိုလိုနီအရာရြိစိတ်ဓာတ်မဵြိးလည်း မရြိတော့ပၝဘူး။

ဗမာတေကြိုကယ်တင်ဘိုႛ လူူဖြႚမြာတာဝန်ရြိတယ်ဆိုတဲ့အယူအဆဟာ လိမ်ညာတာသာ ူဖစ်တယ်လိုႛ အိုဝယ်လ်က ူမင်နေပၝ္ဘပီ။ ပုလိပ်အရာရြိအူဖစ်က ိုံတ်ထြက်ကာ အဂဿလန်ူပန်သြား္ဘပီး တိံြစ်အုကာမြာ �ူမန်မာူပည်က ္ဘဗိတိသ္တွအင်ပၝယာ� ဆိုတဲ့ဆောင်းပၝးကို ူပင်သစ် သတင်းစာတစောင်မြာ ရေးပၝတယ်။ ကမ္တာပေၞမြာ သယံဇာတ အ့ကယ်ဝဆုံး ိံိုင်ငံတိံိုင်ငူံဖစ်တဲ့ ူမန်မာူပည်ကို အဂဿလိပ်အစိုးရက အရြက်မရြိ လုယက်ခိုးဝြက်နေေုကာင်း ဖော်ူပတဲ့ ိံိုင်ငံရေးဆောင်းပၝး ူဖစ်ပၝတယ်။ အဂဿလိပ်အရာရြိဟောင်းတဦးက ူပင်သစ်သတင်းစာမြာ အဂဿလိပ်အစိုးရကို ဝေဖန်႟ြတ်ခဵထားတဲ့ ဆောင်းပၝးူဖစ်ပၝတယ်။ ူမန်မာူပည်မြာ ခိုးဝြက်တိုက်ခိုက်္ဘပီး ရယူထားတဲ့ ဆန်စပၝး၊ ကဋ္ဋန်းသစ်၊ ရေနံ၊ ကေဵာက်မဵက် စတာတေကြို အဂဿလန်ကို သယ်ယူနေုကပၝတယ်တဲ့။ တကယ်တော့ ူမန်မာူပည်က ခိုးရာပၝပင်္စည်းတေနြဲႛ အဂဿလိပ်တြေ ဇိမ်ခံနေုကတာလိုႛ အိုဝယ်လ်ကဆိုပၝတယ်။

ကိုလိုနီစနစ်ရဲ့ အိံြစ်သာရဟာ အာဏာရြင်စနစ်ူဖစ်တဲ့အတြက် အဂဿလိပ်ပေးတဲ့ ိံိုင်ငံရေးစနစ်ဟာ အယောင်ဆောင် ဒီမိုကရေစီသာ ူဖစ်တယ်လိုႛ ဆိုပၝတယ်။ အဂဿလိပ်အစိုးရက လမ်းဖောက်၊ တံတားဆောက်၊ ဆည်ေူမာင်းတူး္ဘပီး ကိုလိုနီ စီးပြားရေးအေူခခံကို တည်ဆောက်တာဟာ တိုင်းသူူပည်သားအတြက်မဟုတ်ဘဲ ကိုယ်ကဵြိးစီးပြားအတြက်သာ ူဖစ်တယ်လိုႛ အိုဝယ်လ်က ူမင်ပၝတယ်။ စာသင်ကေဵာင်းနဲႛ တက္ကသိုလ်ကို အနောက်တိုင်းပုံစံ တည်ဆောက်ထားပေမယ့် အမိန်ႛနာခံတဲ့ အစေခံကို မြေးထုတ်ပေးတဲ့ ပညာရေးစနစ်ကိုသာ ူပှူာန်းခဲ့ပၝတယ်တဲ့။ ကိုလိုနီအာဏာရြင်စနစ်ကို ဆန်ႛကဵင်တဲ့လူတန်းစားကို မမြေးထုတိံိုင်တဲ့ ပညာရေးစနစ်ပၝပဲ။

ကိုလိုနီခေတ် ူမန်မာူပည်ကို ဖော်ူပတဲ့ ကိုယ်ရေးမြတ်တမ်း အတော်မဵားမဵားဟာ သာယာခဵမ်းေူမ့တဲ့ ကိုလိုနီအရာရြိဘဝကိုသာ ဖော်ူပုကပၝတယ်။ ဒၝေုကာင့် ကိုလိုနီ အုပ်ခဵြပ်ရေးစနစ်ကို အကောင်းမူမင်တဲ့ အိုဝယ်လ်ရဲ့ ူမန်မာူပည်မြတ်တမ်းကို မကေဵမနပ်ူဖစ်ုကတာ မဵားပၝတယ်။ ကိုလိုနီအရာရြိဘဝကို အရသာ မခံစားတတ်လိုႛ ဒီလို ဝေဖန်ူပစ်တင်နေတာလိုႛ ေူပာုကပၝတယ်။ အိုဝယ်လ်ကတော့ သူႛ ဝတဉြတေထြဲမြာ မမ္တွတမြ၊ မတိကဵမြတြေ ပၝိံိုင်ပေမယ့် သူူမင်တဲ့အတိုင်း ဖော်ူပတာပဲူဖစ်တယ်လိုႛ ရြင်းထားပၝတယ်။

အိုဝယ်လ်ရဲ့စာတေကြို ဖတ်ဖူးတဲ့ ူမန်မာမိတ်ဆေတြဦးကတော့ အဂဿလိပ် ကိုလိုနီအစိုးရက ူမန်မာူပည်ကို သြေးစုပ်ခေၝင်းပုူံဖတ်တယ်ဆိုတာဟာ လက်ရြိ ဗမာအစိုးရ အိပ်နေသလောက်ပဲ ရြိတယ်လိုႛ သုံးသပ်ပၝတယ်တဲ့။ အမ်မာ လာကင်တြေႚဆုံခဲ့ရတဲ့ ူမန်မာူပည်သူူပည်သားတေရြဲ့ ေုကာက်႟ြံႛမနြဲႛ ခံစားမြတေကြို အိုဝယ်လ်ရဲ့ အရေးအသားတေမြြာ တြေႚိံိုင်တယ်လိုႛ ဆိုပၝတယ်။ လြန်ခဲ့တဲ့ အိံြစ် ၆၀ နီးပၝးက ဂေဵာ့ခဵ်အိုဝယ်လ် ရေးသားခဲ့တဲ့ အာဏာရြင်စနစ်ဟာ ယနေႛ ူမန်မာူပည်မြာ အကောင်အထည်လာပေၞသလို ူဖစ်နေပၝတယ်။ ဒၝေုကာင့်မိုႛ ဗမာစစ်အစိုးရ ဋ္ဌကီးစိုးနေသမ္တွ ကာလပတ်လုံး ဂေဵာ့ခဵ် အိုဝယ်လ်ေူပာခဲ့တဲ့ စကားတေဟြာ ူမန်မာူပည်မြာ ပဲ့တင်ထပ်နေမြာ ူဖစ်ေုကာင်း စာရေးဆရာမ အမ်မာ လာကင်က နိဂုံးခဵြပ်ထားပၝတယ်။

ရြေႚအပတ်ကစ္ဘပီး ဘာတီလ် လင့်တနာရေးတဲ့ (၁၉၈၈ ဒီမိုကရေစီအရေးတော်ပုံ)ကို တင်ဆက်မြာူဖစ်ပၝတယ်။

• လေလိြင်းထဲက စာအုပ်စင်
• Download story audio