၁၉၈၈ ူပည်သူႛအရေးတော်ပုံ�(အပိုင်း ၁)

လေလိြင်းထဲကစာအုပ်စင်

လန်ဒန်္ဘမိြႚတော်က နာမည်ဋ္ဌကီးစာအုပ်ဆိုင်တေမြြာ အာရအြရေးတော်ပုံ မြတ်တမ်းကိုရြာမယ်ဆိုရင် တ႟ုတ်ူပည်က တီယန်အန်မင်ရင်ူပင် အရေးတော်ပုံအေုကာင်း ရေးထားတဲ့စာအုပ်တေကြို အမဵားဆုံးတြေႚရပၝတယ်။ ၁၉၈၈ ူမန်မာ့အရေးတော်ပုံကို မြတ်တမ်းတင်ထားတဲ့ စာအုပ်ဆိုလိုႛ သတင်းစာဆရာ ဘာတီးလ် လင့်တနာ(Bertil Lintner) ရေးသား္ဘပီး Review ကုမဍ္ဎဏီက ၁၉၈၉မြာ ထုတ်ဝေတဲ့ Outrage ဆိုတဲ့ စာအုပ် တအုပ်သာရြိပၝတယ်။ Voices of 88 "၈၈ ရဲ့အသံမဵား" ဆိုတဲ့အမည်နဲႛ စာမဵကိံြာ ၂၀ ပၝ စာစောင်ကို နယူးယောက်အေူခစိုက် Open Society Institute က ၁၉၉၈ မြာ ထုတ်ဝေပၝတယ်၊ ၁၉၈၈ အရေးတော်ပုံကာလမြာ ထုတ်ဝေခဲ့တဲ့ ကဗဵာ၊ ကာတြန်းတခဵြိႚကို စုစည်း္ဘပီး ဖော်ူပထားတဲ့ စာစောင်ပၝပဲ။ လေလြိင်းထဲက စာအုပ်စင် မြာတော့ ဘာတီးလ် လင့်တနာရဲ့ စာအုပ်ကို ၁၉၈၈ ူပည်သူႛအရေးတော်ပုံလိုႛ အမည်ပေး္ဘပီး အပိုင်းလိုက် ခြဲ္ဘပီးတင်ူပပၝမယ်။

အဲဒီအခဵိန်က ဘာတီးလ် လင့်တနာဟာ Far Eastern Economic Review ခေၞ အရြေႚဖဵားဒေသ စီးပြားရေးရာစာစောင်မြာ ူမန်မာ့ရေးရာ သတင်းထောက်ူဖစ်တာမိုႛ ဒီစာစောင်အေုကာင်း အနည်းငယ်တင်ူပပၝစေ၊ မဆလအစိုးရတက်ခၝစမြာ Review စာစောင်ရဲ့ ရန်ကုန်သတင်းထောက်က အက်စ် စီ ဘာနာဂဵီ (S.C.Banerji) ဆိုသူ အ္ဋိံိယ အမဵြိးသားပၝ။ သူရေးတဲ့သတင်းတေကြို ၁၉၇၀လောက်အထိ တြေႚိံိုင်ပၝတယ်။

ိံိုင်ငူံခားရောက်တာတောင် အမည်မဖော်ရဲသူတဦးက ိံိုင်ငူံခားရောက်ူမန်မာတဦးဆိုတဲ့ ကလောင်အမည်နဲႛ ရေးလေ့ရြိပၝတယ်။ ၁၉၇၁ ရောက်တော့ ရန်ကုန်အေူခစိုက် နေးရြင်းသတင်းစာက အယ်ဒီတာဟောင်းတဦးူဖစ်တဲ့ ဦးခဵစ်ထြန်း Review စာစောင်ရဲ့ ူမန်မာ့ရေးရာ သတင်းထောက်ူဖစ်လာပၝတယ်။

နောင် ဆယိံြစ်ကေဵာ် ုကာတော့ ၁၉၈ဝူပည့်လြနိံြစ် အစောပိုင်းမြာ ဘာတီးလ် လင့်တနာက ူမန်မာ့ရေးရာကို တာဝန်ယူရပၝတယ်။ ဘာတီးလ် လင့်တနာဟာ စြန်ႛစားတတ်တဲ့ သုတေသီသတင်းထောက်ပၝ၊ အခုတော့ Review စာစောင်ဟာ ပံိုံြိပ်စာစောင်ဘဝ ခဵြပ်္ဘငိမ်း္ဘပီး Online ကြန်ပဵတြာစာစောင်အူဖစ် ထုတ်ဝေနေပၝတယ်။

ိံိုင်ငူံခားသားမဝငိံိုင်အောင် ဗမာစစ်အစိုးရက ပိတ်ပင်ထားတဲ့နေရာတြေ ကို နယ်စပ်တောလမ်းက ဝင်ရောက်္ဘပီး သက်စြန်ႛဋ္ဌကိြးပမ်းသတင်းယူရာမြာ ဘာတီးလ် လင့်တနာက ရြေႚဆုံးကပၝ၊ ူမန်မာူပည်ကို လေေုကာင်းက တရားဝင် ဝင်ရောက် သတင်းယူတာကို အားမရိံိုင်သေးပဲ တောဋ္ဌကိြတောင်ုကား ခရီးသြား္ဘပီး ူမန်မာူပည် အရြေႚပိုင်းက အနောက်ပိုင်းအထိ ေူခလဵင်လ္တေွာက်ခဲ့တဲ့သူပၝ။

ဘာတီးလ် လင့်တနာရဲ့ ဇနီးသည် ရြမ်းအမဵြိးသမီး ဆန်ေိံြာင်းကလည်း ူမန်မာဘာသာ အထောက်အထားကို အဂဿလိပ်လို ဘာသာူပန်ပေးတဲ့အတြက် ဘာတီးလ် လင့်တနာရေးတဲ့ ူမန်မာ့ရေးရာ စာအုပ်တေဟြာ ဘက်စုံကာမိတဲ့ လေ့လာခဵက်ူဖစ်တာမိုႛ ဘယ်သူမြ ူငင်းိံိုင်မြာမဟုတ်ပၝဘူး။ ၁၉၈၈ ူပည်သူႛအရေးတော်ပုံမြတ်တမ်းမြာတော့ ပၝဝင်ခဲ့သူ ူမန်မာူပည်သားတေရြဲ့ကိုယ်စား ဘာတီးလ် လင့်တနာက မြတ်တမ်းတင်တာလိုႛ ဖော်ူပထား ပၝတယ်။

၁၉၈၈ စက်တင်ဘာ ၁၈ရက်နေႛမြာ ူမန်မာ့ဒီမိုကရေစီအရေးတော်ပုံကို စစ်တပ်က ္ဘဖိခြြဲလိုက်တဲ့အခၝ ူမန်မာူပည်အရပ်ရပ်က ဆ္ဋိံူပသူ ထောင်သောင်းခဵီ ္ဘပီး ထိုင်း-ူမန်မာနယ်စပ်ဒေသကို ထြက်ေူပးုကရပၝတယ်။ အဲဒီအထဲက လူဋ္ဌကီးလူငယ် ၁၀၀ ကေဵာ်ကို ဘာတီးလ် လင့်တနာက တြေႚဆုံမေးူမန်း္ဘပီး သူတိုႛေူပာူပတာကို မြတ်တမ်းတင်ပၝတယ်။ ဒၝတင်မကေဵနပိံိုင်သေးပဲ ူပည်တြင်းမြ ကဵန်ရစ်ခဲ့သူတေကြို မေးခြန်းစာ႟ြက်တြေပေးပိုႛ္ဘပီး ေူဖခိုင်းပၝတယ်။ ူပည်တြင်းကလူတြေေူပာတဲ့ နာရီ ၂၀ကေဵာ် မြတ်တမ်းနဲႛ နယ်စပ်ကို ထြက်ေူပးလာသူ ၁၀၀ ကေဵာ်ရဲ့ ေူပာဆိုခဵက်တေကြို အူပန်အလြန်စစ်ဆေး္ဘပီး ဘာတီးလ် လင့်တနာက အဂဿလိပ်ဘာသာနဲႛ ူပန်လည်ဖော်ူပတဲ့ စာအုပ်ူဖစ်ပၝတယ်။

၁၉၈၈ အရေးတော်ပုံကို လိုခဵင်သလိုဆြဲရေး္ဘပီး သမိုင်းအူဖစ်မြန်ကို ေူဗာင်လိမ်ဖိုႛ ဗိုလ်နေဝင်းရဲ့ တပည့်တေကြ ဋ္ဌကိြးပမ်းနေခဵိန်မြာ၊ ပၝဝင်ခဲ့သူက ေူပာတဲ့အတိုင်း တင်ူပထားတဲ့ စာအုပ်ူဖစ်ပၝတယ်။ ၈၈ အရေးတော်ပုံရဲ့ နောက်ခံသမိုင်းကို ၁၉၈၈ မတ်လ ၁၁ ရက်နေႛမြာ ရန်ကုန်စက်မတြက္ကသိုလ် (RIT) နားက လက်ဖက်ရည်ဆိုင်မြာ ကေဵာင်းသား ၃ဦး အ႟ိုက်ခံရတဲ့ ူဖစ်ရပ်ကစ္ဘပီး စက်တင်ဘာ ၁၈ ရက်နေႛမြာ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းတဲ့အထိ အသေးစိတ် ရေးထားတဲ့ မြတ်တမ်းပၝပဲ။

အင်းယားကန် တံတားူဖမြြာ လုံထိန်းလက်ခဵက်နဲႛ ကေဵာင်းသားတြေ ရာခဵီသေဆုံး္ဘပီး ထောင်ခဵီ အဖမ်းခံခဲ့ရပေမဲ့ ကေဵာင်းူပန်ဖြင့်တာနဲႛ မဆလ အာဏာရြင် ဆန်ႛကဵင်ရေး ိံလြုံးရည်တိုက်ပြဲကို ကေဵာင်းသားက ဦးဆောင်္ဘပီး တူပည်လုံးအတိုင်းအတာနဲႛ ဆငိံြဲိံိုင်ပုံ၊ ေူမနီကုန်းအရေးတော်ပုံ နောက်ပိုင်းမြာ ူပည်သူနဲႛ ကေဵာင်းသား ပေၝင်းစည်းသြားပုံ၊ ရြစ်လေးလုံး အရေးတော်ပုံ ပေၞပေၝက်လာရ္ဘပီး သားသတ်သမား ဗိုလ်စိန်လြင် ထြက်ပေးရတဲ့အထိ ူပည်သူႛိံလြုံးရည်တိုက်ပြဲ အောင်ပြဲခံခဲ့ပုံတေကြို ဘာတီးလ် လင့်တနာက ကြက်ကြက်ကြင်းကြင်း ဖော်ူပထားပၝတယ်။ စစ်အာဏာရြင်ခေတ်တေကြို လေ့လာဆန်းစစ်ရင် MI ထောက်လြမ်းရေး အေုကာင်းမပၝရင် ူပည့်စုံမြာ မဟုတ်ပၝဘူး။ အာဏာတည်ူမဲရေးအတြက် ထောက်လြမ်းရေးကို ခၝးပိုက်ဆောင်လက်နက်သဖြယ် ဗိုလ်နေဝင်း အသုံးူပခြဲ့ပုံကို ၈၈ အရေးတော်ပုံကာလမြာ ထုတ်ဝေတဲ့ စာတမ်းတခဵြိႚမြာ ဖော်ူပပၝတယ်။

ဒၝပေမဲ့၊ အဂဿလိပ်စာဖတ် ကမႝာ့ပရိသတ်အတြက် ထောက်လြမ်းေး အေုကာင်း ပထမဦးဆုံး အသေးစိတ် အထုပ်ေူဖူပလိုက်သူဟာ ဘာတီးလ် လင့်တနာပၝ။ ထောက်လြမ်းရေးအဋ္ဌကီးအကဲ လန်ဘားတင်ဦးကို အလုပ်ူဖြတ်္ဘပီး ထောင်ခဵပုံ၊ ၁၉၈၄ ခိုံြစ်မြာ ဗိုလ်ခင်ညြန်ႛကို MI အဋ္ဌကီးအကဲခန်ႛအပ်္ဘပီး ဗိုလ်နေဝင်းမိသားစုကို အလုပ်အကေဋ္ဋးူပခြိုင်းပုံ စတာတေကြို ဘာတီးလ် လင့်တနာက နောက်ေုကာင်းူပန် ထားပၝတယ်။

္ဘငိမ်းခဵမ်းစြာဆ္ဋိံူပပြဲ၊ သပိတ်တိုက်ပြဲ စတဲ့ ိံလြုံးရည်တိုက်ပြဲတြေ ဆငိံြဲရင်း အရြိန်ရနေတဲ့ ၈၈ အရေးတော်ပုံကို နောက်ဆုံး စစ်တပ်က ္ဘဖိခြြင်းတဲ့အထိ ူဖစ်လာအောင် အကြက်ထြင် လမ်းခင်းပေးသူဟာ ထောက်လြမ်းရေးပၝ။ မိမိအာဏာတည်ူမဲရေးအတြက် ရန်ကုန်တ္ဘမိြႛလုံး သေခဵင်သေပေစေလိုႛ သဘောထားသူဟာလည်း ထောက်လြမ်းရေးပၝပဲ၊ စစ်အစိုးရနဲႛ တပ်မတော်ကို ထောက်လြမ်းရေးက ဦးဆောင် လာခဲ့တဲ့အတြက် ထောက်လြမ်းရေးကို ထိန်းခဵြပ်ကိုငိံိုင်သူဟာ ူမန်မာူပည်မြာ ဗိုလ်ကဵိံိုင်သလိုူဖစ်နေပၝတော့တယ်၊ ဗိုလ်သန်းေ႟ြခေတ်မြာ ဗိုလ်ခင်ညြန်ႛအုပ်စုနဲႛ ဗိုလ်နေဝင်းမိသားစု ဝဋ်လည်ပုံကို သင်ခန်းစာယိူံိုင်ပၝတယ်။

၈၈ အရေးတော်ပုံအေုကာင်း အသေးစိတ်မြတ်တမ်းတင်ထားတဲ့စာအုပ်ဆိုလိုႛ ဘာတီးလ် လင့်တနာရေးတဲ့ စာအုပ်တအုပ်သာ ရြိတယ်လိုႛေူပာရပေမယ့် အရေးတော်ပုံမြာ ပၝဝင်ခဲ့သူတေကြ ဝိုင်းရေးတဲ့စာအုပ်လိုူဖစ်တာမိုႛ တအုပ်ဆို ဆိုသလောက် ထူးူခားေူပာင်ေူမာက်ပၝတယ်။ ၁၉၈၈ အရေးတော်ပုံဟာ ူပည်သူႛ စိတ်ဓာတ်ကို ဆန်းသစ်စေတယ်၊ ိံလြုံးရည်တိုက်ပြဲကို သင်ခန်းစာပေးိံိုင်တယ်၊ စစ်ထောက်လြမ်းရေးဟာ ဒီမိုကရေစီလြပ်ရြားမသြမိုင်းကို ၁၉၈၈ ကစ္ဘပီး အမဵြိးမဵြိး လိမ်ညာရေးသားနေပေမဲ့ သူတိုႛရေးသားခဲ့တဲ့ ဝၝဒူဖန်ႛခဵက်ဟာ အူဖစ်မြန်ကို တင်ူပတဲ့ ဘာတီးလ် လင့်တနာရဲ့ ၁၉၈၈ မြတ်တမ်းကို မယြဉိံိုင်ပၝဘူး။

၁၉၈၈ အရေးတော်ပုံူဖစ်ပြားခဲ့တာ ုသဂုတ်လဆိုရင် ၁၈ ိံြစ်ရြ္ဘိပီူဖစ်ပေမဲ့ ဒီမိုကရေစီအရေးအတြက် ဋ္ဌကိြးပမ်းနေရတုန်းပၝပဲ။ အခဵိန်ုကာလာတာနဲႛအမ္တွ အရေးတော်ပုံကို မသိတဲ့ လူငယ်တြေ မဵားလာပၝတယ်။ ိံြစ်ပတ်လည်အထိမ်းအမြတ်အူဖစ် ၁၉၈၈ ူပည်သူႛအရေးတော်ပုံကို ဂုဏ်ူပတြဲ့အနေနဲႛ ဘာတီးလ် လင့်တနာရဲ့စာအုပ်ကို အကဵဉ်း ခဵြံး္ဘပီး လေလြိင်းထဲကစာအုပ်စင်မြာ အပိုင်းလိုက်ခြဲတင်ူပသြားပၝမယ်။

• လေလိြင်းထဲက စာအုပ်စင်
• Download story audio